Δεν υπάρχει γιατί...

Οι θεοί είχαν καταδικάσει τον Σίσυφο να κυλάει αδιάκοπα ένα βράχο ως την κορυφή ενός βουνού απ' όπου η πέτρα, με το βάρος της, ξανάπεφτε. Είχαν σκεφτεί, κάπως δικαιολογημένα, πως δεν υπάρχει πιο φοβερή τιμωρία απ' τη χωρίς όφελος κι ελπίδα εργασία. 

Το δικό μας Παράλογο

Λίγα λόγια από εκείνο τον "ξένο" (Albert Camus), που δεν είναι άλλος από τον ίδιο μας τον εαυτό. Ο Σίσυφος δεν απέχει πολύ από το ανάλογο παράλογο εαυτό μας...

"Καμιά φορά τα σκηνικά καταρρέουν. Ξύπνημα, συγκοινωνία, τέσσερις ώρες γραφείο ή εργαστάσιο, γεύμα, συγκοινωνία, τέσσερις ώρες δουλειά, φαγητό, ύπνος και Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, αυτός ο κύκλος επαναλαμβάνεται εύκολα στον ίδιο ρυθμό τον περισσότερο καιρό. Μια μέρα όμως γεννιέται το "γιατί" κι όλα αρχίζουν σ'αυτή την πληκτική κούραση. Αρχίζουν, αυτό είναι το ενδιαφέρον. Στο τέλος μιας μηχανικής ζωής έρχεται η κούραση, την ίδια όμως στιγμή βάζει σε κίνηση τη συνείδηση[...]"

"Ζούμε με το μέλλον: αύριο, αργότερα, όταν σου δοθεί μια ευκαιρία, με τον καιρό θα καταλάβεις. Αυτές οι ακολουθίες είναι περίεργες αφού θα πεθάνουμε. Αλλά φτάνει η μέρα που ο άνθρωπος διαπιστώνει πως είναι 30 χρόνων[...] Την ίδια στιγμή συγκρίνει τον εαυτό του με το χρόνο. Παίρνει θέση μέσα σ'αυτόν[...] Ανήκει στο χρόνο και τρομοκρατημένος βλέπει στο πρόσωπό του χρόνου το χειρότερο εχθρό του. Αύριο, επιθυμούσε το αύριο, τη στιγμή που έπρεπε να μην το ήθελε μ'όλο του το είναι. Αυτή η επανάσταση της σάρκας αποτελεί το παράλογο."

"Να το παράλογο: βλέπουμε πως ο κόσμος είναι αδιαπέραστος, διαπιστώνουμε πως είναι αδύνατο ν'απλοποιήσουμε τα πράγματα, με πόσο πείσμα μπορεί να μας αντιστέκεται η φύση. Στο βάθος κάθε ομορφιάς υπάρχει κάτι το απάνθρωπο, οι λόφοι, ο γλυκός ουρανός, τα δένδρα χάνουν την ίδια στιγμή το ψεύτικο νόημα που τους δίναμε, γίνονται πιο μακρινά κι από ένα χαμένο παράδεισο[...]υπάρχουν μέρες όπου στο πρόσωπο μιας γνωστής μας, ξαναβρίσκουμε σα μια ξένη εκείνη που είχαμε αγαπήσει πριν μήνες ή χρόνια" 

Νοσταλγία της ενότητας ή πόθος του απόλυτου;

"Όσα λογοπαίγνια κι αν χρησιμοποιήσουμε, όσους ακροβατικούς συλλογισμούς κι αν κάνουμε, δεν μπορούμε ν'αρνηθούμε πως πάνω απ'όλα κατανοώ σημαίνει ενοποιώ. Όσο κι αν εξελίσσεται το πνεύμα, ο βαθύς πόθος του θα συνδέεται με το ασυνείδητο συναίσθημα που νοιώθει ο άνθρωπος μπροστά στον κόσμο: στην ανάγκη ν'αποκτήσει μια στενή σχέση μαζί του και την επιθυμία της σαφήνειας[...] το πνεύμα που προσπαθεί να καταλάβει την πραγματικότητα δεν μπορεί να αισθάνεται ικανοποιημένο αν δεν την περιορίσει σε λογικά δεδομένα. Εάν ο άνθρωπος ήξερε πως και το σύμπαν μπορεί ν'αγαπάει και να υποφέρει, θα συμφιλιωνόταν μαζί του. Εάν μέσα στους ευμετάβλητους καθρέφτες των φαινομένων η σκέψη ανακάλυπτε αιώνιες σχέσεις, που θα μπορούσαν να συνοψίσουν και να συνοψισθούν σε μια μοναδική αρχή, θα μπορούσαμε να μιλάμε για μια πνευματική ευτυχία..."

"Πρέπει (όμως) να έχουμε αδιάκοπα στο μυαλό μας τη σταθερή διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σ'εκείνο που νομίζουμε πως ξέρουμε και σ'εκείνο που πραγματικά ξέρουμε[...] Μπροστά σ'αυτό το πνευματικό αδιέξοδο, νοιώθουμε απόλυτα τη διάσταση που υπάρχει ανάμεσα σ'εμάς και σ'ό,τι κάνουμε. Όσο το πνεύμα μένει ήρεμο μέσα στον ακίνητο κόσμο των ελπίδων του, τα πάντα αντικατοπτρίζονται τοποθετημένα κανονικά στην ενότητα της νοσταλγίας του. Στην πρώτη του όμως κίνηση (συνείδηση), αυτός ο κόσμος σπάει και καταρέει: ατελείωτοι αντικατοπτρισμοί θέλουν να μάθουν[...]Μετά από αναζητήσεις τόσων αιώνων, από παρατηρήσεις τόσων σκέψεων, ξέρουμε καλά πως αυτό είναι αλήθεια για κάθε γνώση μας[...]: δεν υπάρχει ελπίδα για πραγματική γνώση..."

"Σκέφτομαι λοιπόν δε σημαίνει πια ενοποιώ, δε σημαίνει ότι συμφιλιώνομαι με τα φαινόμενα κάτω από το πρόσωπο μιας μεγάλης αρχής. Σκέφτομαι σημαίνει ξαναμαθαίνω να βλέπω, να παρατηρώ, σημαίνει να κατευθύνω τη συνείδησή μου, σημαίνει ότι από κάθε ιδέα και εικόνα δημιουργώ ένα προνομιούχο τόπο[...] Είναι, όμως, ένας τρόπος για να μάθεις, όχι για να παρηγορηθείς[...] Από τη στιγμή που η σκέψη διακρίνει σωστά, ο παραλογισμός γίνεται πάθος[...] Θέλω να μου εξηγηθούν τα πάντα ή τίποτα: μπροστά σ'αυτή την κραυγή της καρδιάς, η λογική είναι ανίσχυρη. Σπρωγμένο απ'αυτή την ανάγκη, το πνεύμα ψάχνει και βρίσκει μόνο αντιφάσεις και πραλογισμούς. Ό,τι δεν καταλαβαίνω, δεν έχει εξήγηση[...] Η σκέψη του ανθρώπου φτάνει μονάχα μέχρι το ύψος των τείχων που τον περιβάλλουν..."

Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι πως αυτός ο κόσμος δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Εν ολίγοις, δεν υπάρχει γιατί...

K for Knowledge? part 2...

Εδώ, στην υπερήφανη γενέτηρα χώρα της ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, ο,τιδήποτε αναφέρεται πλέον στην αρχαιότητα είναι πλέον μια "περασμένη-ξεχασμένη" εποχή. Στην καλύτερη, βγάζουμε μπακαλίστικα το ψωμί μας διασκεδάζοντας την πλήξη των Βορείων πουλώντας "μύθους". Γνωστά μυστικά ξαναβγαίνουν στο φώς την εποχή της frapas και τι αξία απολαμβάνουν; Μερικοί "ρομαντικοί" παλιμπαιδίζουν στα κανάλια βαυκαλιζόμενοι για τα άλυτα μυστήρια της απύθμενης αρχαίας φιλοσοφικής νόησης, προσπαθώντας να πουλήσουν "γνώθεις εαυτόν" μέσα από λεξάριθμους και με καμένες πρακτικές του '80 (telemarketing). Μικροί, μεγάλοι στο ίδιο καρναβάλι...

Η αναφορά στην αρχαιο(ελληνικό)τητα γίνεται μοιραία. Τις 2 τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί ένα μοναδικά "γραικίστικο" φαινόμενο: Ένας όχλος κυρίως φοιτητών, αλλά και επαγγελματιών, έχει δημιουργήσει ένα ωστικό μεταναστευτικό κύμα προς δυσμάς στερώντας από την Γραικία το όνειρο της "πνευματικής παλινόρθωσης". Το φαινόμενο αυτό επιτρέψτε μου να αμφιβάλλω αν αποτελεί μια συντονισμένη προσπάθεια προβολής του νεοελληνικού (ή/και ακομά του αρχαιοελληνικού) πολιτισμού μας...

Μήπως θα έπρεπε η Ευρωπαική Επιτροπή να θέσει επίσης υπό επιτήρηση την παιδεία, αγωγή και νοοτροπία μας; Δεν νοείται, πραγματικά, αλλού η εμφάνιση τέτοιου φαινομένου ανά τον κόσμο - ένα συνεχές "ξεπούλημα" του έμψυχου νοητικού και άψυχου γνωσιακού κεφαλαίου μας στο βάθος των αιώνων...

Κι όμως έτσι εύκολη έχει γίνει πια η ζωή φίλε μου, αγοραστή, ετοιματζίδικη. Αργά ή γρήγορα, μπάινεις στο λούκι για ένα αύριο ίδιο με χθες, μια πάλη με το σήμερα. Μια μέρα της μαρμότας που θα επαναλαμβάνεται μέχρι να αντιληφθείς που κάνεις το λάθος. Σαν να μου μύρισε μια πλήρης υποταγή ενός εξασφαλιθέντος που δεν φοβάται πια γιατί γνωρίζει πως για να διασφαλίσει μια εύκολη ζωή μακρυά από κινδύνους και έγνοιες, πρέπει να συνεχίσει να πληρώνει τ'ασφάλιστρα ζωής... Άραγε μια τέτοια ασφάλιση καλύπτει και τα όνειρα του κάθε εξασφαλισμένου;

Ποιος, στ'αλήθεια, θα πίστευε μετά στα όνειρα αφού δεν έχουν "λογιστική αξία"; Ποιος, στ'αλήθεια, θα έπιανε τα παιδιά της φαντασίας να τα σμιλεύσει σε μορφή γνωστή, να τα αρμηνέψει με λόγια κατανοητά, να τους χαρίσει νόημα κι επιπλεόν ονειρική να σκέφτονται και να πράττουν μέσα από τα ίδια τους τα όνειρα; Στην σφαίρα των σημερινών καφενείων, τα ελαφρολαϊκά "ωχ αδερφέ", "μπα, δε βαριέσαι" και το σκληρόπυρηνικότερο "ξύπνα βασίλη" έχουν "γειώσει" διαθέσεις ιπτάμενης φυγής προς τ'άστρα.

Ένας από τους σύγχρονους φιλοσόφους της γνώσης, ο Michael Polanyi, ασχολήθηκε στη δεκαετία του '60 με μια έκφανση της φύσης της ανθρώπινης γνώσης, την σιωπηρότητα, (tacitness), της οποίας η έννοια συμπυκνώνεται στη φράση: Γνωρίζουμε περισσότερα από αυτά που μπορούμε να πούμε (We know more than we can tell). Ή αλλιώς, όπως ένας ευφυής μυθικός - αλλά και τηλεοπτικός πλέον - χαρακτήρας αστυνομικού συνήθιζε να παρατηρεί, τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται...

Η γνώση είναι ένα παρεξηγημένο ευφύημα της νέας Κοινωνίας των Πολιτών. Δεν πουλιέται στα ράφια των υπεραγορών, ούτε αγοράζεται ηλεκτρονικά με πιστωτική. Δεν είναι το κουτσομπολιό της γειτόνισσας, αυτό είναι πληροφορία. Δεν είναι να ξέρεις να ντριπλάρεις, αυτό είναι τεχνική. Η γνώση καλλιεργείται μόνο αν εσύ ο ίδιος εισχωρήσεις στον εαυτό σου το δικαίωμα να πλάθει ηθελημένα το νόημα και την σημασία που επιθυμεί να έχουν η κάθε πληροφορία που συλλαμβάνει, η κάθε τεχνική που αναπτύσσεις, η κάθε κατάρτιση που απολαμβάνεις.

Τι είναι επιτέλους αυτή η "Κοινωνία της Γνώσης"; Είναι ένα ουσιώδες κοινωνικό φαινόμενο που προϋποθέτει συλλογική συνειδητότητα, σύλληψη και συλλογιστική της παρούσας πραγματικότητας όπως έχει αυτή διαμορφωθεί και στην οποία έχουμε περιέλθει συνολικά ως πολίτες αυτής της κοινωνίας. Δεν είναι καιρός να λήξουμε αυτή τη σιωπή μας; Δεν είναι καιρός να κουβεντιάσουμε με ανθρώπους που διακατέχονται από ανάλογες "σιωπηρές" ανησυχίες;

Σκοπός μας είναι να μετουσιώσουμε το διάλογο μέσα από αυτόνομους, αμερόληπτους και απυρόβλητους διάυλους επικοινωνίας - όπως αυτή την παράγκα που έχω στήσει εδώ - σε πράξη μέσω της συμμετοχής στη συλλογική σύλληψη των αλλαγών που θα μετασχηματίσουν τα όνειρά μας σε συστηματικές δομές διαδικασιών, ενεργειών και συμπεριφορών που θα οδηγήσουν στην εκπλήρωση του αυτοσκοπού μας - του νοήματος της δικής μας ζωής - Systemising Ba.

K for Knowledge?

Θα μπορούσε να είναι κάλλιστα ένα απο τα άτυπα μεν, επιμορφωτικά δε, τύπου σεμινάριο newsletter από εταιρίες ανθρωπίνου δυναμικού (όρα kariera.gr) που αραδιάζουν σελίδες τα tips της εβδομάδας για να γίνουν όλοι καλύτεροι άνθρωποι και βέβαια, επιχειρηματίες. Αλλά όπως λέει ένας αγαπητός φίλος , "οι επιστήμονες του είδους ξέρουν μόνο να σε γεμίζουν πληροφορίες. Ζουμί δεν κουβαλούν τα λόγια τους."

Τα πολλά λόγια είναι φτώχεια εφόσον μια εικόνα μπορεί κάλλιστα να εκκινήσει ένα ταξίδι σε μια νέα θεώρηση του τι είναι γνώση και πως δομείται μέσα μας.

Εισαγωγικά. Κάποιοι φιλόσοφοι ανά την υφήλιο, ανάμεσα τους κι ο Πλάτωνας, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη γνώση. Οι κλασσικοί αλλά και κλασσικιστές πίστευαν στον διαχωρισμό του γνώστη από το σώμα της γνώσης: μιλάμε δηλαδή για γνώση που αγγίζει τα όρια της ανθρώπινης νοημοσύνης, η κατάκτηση της οποίας φαντάζει ρεαλιστικά ουτοπική από έναν και μόνο άνθρωπο. Πλεόν, μοντέρνες, κυρίως κοινωνιολογικές, θεωρίες (πχ Κοινωνικός Κονστρουκτιβισμός) πρεσβεύουν ότι η γνώση ξεκινά να δομείται μέσα στις "παράγκες", στα "καφενεία" εκεί που ανταλλάζονται αξίες, αντιλήψεις, απόψεις και πληροφορίες - μια τέτοια παράγκα δεν έστησα κι εγώ σε τούτον τον ιστοτόπο για να βάλω σε κίνηση μια σπείρα δημιουργίας;

Το κυνήγι του ανθρώπου για την κατάκτηση της γνώσης είναι εις το διηνεκές - υπό τον όρο ότι θα συνεχίσει να υπάρχει νους στον άνθρωπο. Όταν ένα θεωρητικό μοντελό, όπως αυτό των Nishiba και Shimizu, αγκαλιάζει την σπείρα ως βοηθητικό σχήμα στην απεικόνιση της δομής του, τότε πραγματικά καταλαβαίνει κανείς ότι ένα τέτοιο μοντέλο επιδιώκει να αποτυπώσει την επιροή του χρόνου στην ανάδρομη φύση του ανθρώπινου νου: Όλα ξεκινούν από την καρκάνα μας και καταλήγουν πίσω εκεί, αλλά πάντοτε διαφορετικά, με άλλο νόημα. Θα σταματήσουμε να είμαστε σκεπτόμενα όντα; Όχι, αν η επιδίωξη μας είναι να βρούμε ένα νόημα στη ζωή. Τότε ίσως να μην πάψουμε ποτέ να αναζητούμε και να μοιραζόμαστε τις σκέψεις μας γιατί μόνο έτσι δημιουργούμε νόημα.

Τι είναι το Ba; - οποιαδήποτε ομοιότητα με το "Μπα, δε βαριέσαι" είναι τυχαία αλλά και μοιραία. Με την στενή έννοια, το Ba είναι ένας χώρος, άλλοτε φυσικός (ένα καφενείο), άλλοτε ψηφιακός (ένα blog) και άλλοτε ιδεατός (ο κόσμος των Ιδεών του Πλάτωνα). Με την ευρεία έννοια, είναι οι συνθήκες, το "κλίμα", άλλοτε τα "συμφραζόμενα", και κάποιες φορές, αυτό που λέγαμε στα μαθηματικά "Τα ευκόλως εννοούμενα" - που συνήθως παραλείπονται.

Αναφορικά λοιπόν με την δυναμική συμβολή του "καφενείου" στην δόμηση ενός συλλογικού γιγνώσκειν όπως παραπάνω, η γνώση θέλει "μεσογειακό" κλίμα για να ευδοκιμίσει. Θέλει κόσμο να μαζεύεται στις πλατείες, να κοινωνικοποιείται, να διαφωνεί έντονα και μεγαλόφωνα, να (ανα)γνωρίζει, να χαίρεται και να θρηνεί παρέα, να στηρίζει και στηρίζεται σε φίλους, αλλά πάνω απ'όλα, να μοιράζεται. Τα μικρά κοινά "μυστικά και όνειρα" γεννούν το "κλίμα", τις συνθήκες για δημιουργία - Originating Ba.

Στη μάχη αυτή της συλλογικής δημιουργίας, ο άνθρωπος ατομικά παλεύει να γίνει κατανοητός αλλά κι αντιστρόφως να καταλάβει. Μαγκιά δεν είναι να αποστηθήσει και να αναπαράγει τις πληροφορίες που απέκτησε στο μόνον της ζωής του ταξίδιον. Σκοπός είναι να αφήσει ένα μικρό λιθαράκι σ'αυτόν τον μικρόκοσμο που γνωρίζει κι αγαπά, μια ειλικρινή άποψη, μια πολύτιμη πληροφορία, ένα ανθρώπινο μήνυμα που θα γνωρίζει οτι ανοίγει ένα νέο μονοπάτι στην προσωπική αναζήτηση των συνοδοιπόρων του.

Η θεωρία, γενικά, είναι εύκολη να την αποστηθίσεις. Τόσα χρόνια πάνω από βιβλία και μπροστά από υπολογιστές, μάθαμε να μελετάμε... Το δύσκολο ξεκινά στην εφαρμογή της. Η θεωρία παραμένει άλλη μια ανθρώπινη επινόηση, ένα μόνο εργαλείο, όπως ο χάρακας στον γεωμέτρη: πόσες γραμμές θα τραβήξει και ποια μορφή θα έχει το παραγόμενο σχήμα είναι απόρροια υποκειμενικής κρίσης και προσωπικής επιλογής που πηγάζει από τις συσσωρευμένες γνώσεις, εμπειρίες, αξίες και αντιλήψεις του καθενός.

Όλα συνοψίζονται στα λόγια του Ρίτσου:

"Και να αδερφέ μου, που μάθαμε να κουβεντιάζουμε ήσυχα κι απλά. Καταλαβαινόμαστε τώρα, δεν χρειάζονται περισσότερα."

Γιάννης Ρίτσος, "Καπνισμένο Τσουκάλι".

Εδώ, λοιπόν, κρύβεται η μαγιά. Πως θα μάθουμε να παντρεύουμε διαφορετικές κοσμοθεωρίες, πως θα συγκλίνουμε; Ας κουβεντιάσουμε, ας διαλογιστούμε, ας μετουσιώσουμε τα μικρά κοινά μυστικά μας σ'ένα πλέγμα ρεαλιστικών ιδεών που θα έχουν σαν μοναδικό σκοπό, την ατέρμονη αναζήτηση μιας κοινής αλήθειας - Dialoguing Ba.

Αντί επιλόγου.

"Και πρώτ'απ'όλα τι εννοούμε λέγοντας παιδεία; Την πληροφορία, την τεχνική , το δίπλωμα εξειδίκευσης, που εξασφαλίζει γάμο, αυτοκίνητο κι ακίνητο με πληρωμή την πλήρη υποταγή του εξασφαλισθέντος, για, την πνευματική και ψυχική διάπλαση ενός ελεύθερου ανθρώπου, με τεχνική αναθεώρησης κι ονειρική δομής, με αγωνία απελευθέρωσης και με διαθέσεις μιας ιπτάμενης φυγής προς τ'άστρα;"

Μάνος Χατζιδάκις. Από ... «Τα σχόλια του Τρίτου»

Άντε και καλή μας τύχη μάγκες.

Μια ματιά στο πέλαγο:
http://www.hig.se/~lbn/Kurser/IndorgC/Nonaka_etal_2000_SECI.pdf