Η σημερινή πραγματικότητα της κρίσης αναπαράγει μια αδιάλειπτη συμπτωσιολογία. Πλημμύρες. Ο Νοστράδαμος και το τέλος εποχής. «Μπαίνουμε στον Υδροχόο». Εμπρός λαοί ας ενωθούμε, η νέα τάξη μας καλεί. Παγκόσμια διακυβέρνηση. Λέσχη Bilderberg. Φιλελεύθερα δόγματα. Ευρώ ή δραχμή; Εκουαδόρ, Αργεντινή, ΔΝΤ, μνημόνιο. Οικονομικοί δολοφόνοι. ΌΧΙ στην νεοφασιστική κορπορατοκρατία της γερμανοευρώπης. Mayday. Eδώ… Σύνταγμα. Ααααααααα, χαλαρώστε λίγο. Βαθιές ανάσες.
Ο Μαύρος Κύκνος
Πριν την ανακάλυψη της Αυστραλίας, οι άνθρωποι της γηραιάς ηπείρου τότε πίστευαν ότι όλοι οι κύκνοι ήταν λευκοί. Η πίστη τους ήταν αδιαμφισβήτητη καθώς επιβεβαιωνόταν από τα εμπειρικά στοιχεία τους. Η ανακάλυψη του πρώτου μαύρου κύκνου δε σήμανε πολλά για την εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας αλλά ανέτρεψε μια γενικευμένη άποψη και απέδειξε πόσο εύθραυστη είναι η ανθρώπινη γνώση μπροστά στο απρόβλεπτο γεγονός, στο τυχαίο, στο απίθανο.
Σε τέτοιες αναζητήσεις μας εισαγάγει ο
Nassim Taleb, ο συγγράφεας του βιβλίου «Μαύρος Κύκνος», σε μια προσπάθεια να παγιώσει την αντίληψη ότι το μόνο που μπορούμε να προγνώσουμε με βεβαιότητα είναι ότι κάποια εξωτικά, αόριστα και εκπληκτικά γεγονότα με ιδιαίτερα σημαντικές επιπτώσεις στις ζωές μας θα συμβούν στο μέλλον. Ο
νόμος των Μεγάλων Αριθμών για όσους τον γνωρίζουν. Για όσους δεν τον γνωρίζουν, η πιθανότητα να επαναληφθεί μια συγκεκριμένη σύμπτωση από τις παραπάνω - αλλά κι από αυτές που δεν ανέφερα - είναι ελάχιστη. Γι' αυτό μάλιστα οι αξιοπερίεργες συμπτώσεις πλάθονται εκ των υστέρων, εμφανίζοντας το γεγονός ως ερμηνεύσιμο και προβλέψιμο, αλλά ποτέ δεν προβλέπονται εκ των προτέρων.
Κάπως έτσι δεν προβλέφθηκε ποτέ η σημερινή κρίση. Αυτό φανερώνει εν γένει την αδυναμία των κοινωνικών επιστημών, τη μέτρηση του κινδύνου, της αβεβαιότητας. Δε χρειάζεται ιδιαίτερη επιστημονική γνώση για να αντιληφθούμε ότι η αδυναμία να προγνώσουμε την σημερινή κρίση θα οδηγήσει σε αδυναμία να προγνώσουμε μετά βεβαιότητας οποιαδήποτε αξιοπερίεργη σύμπτωση στο μέλλον. Ενώ ζούμε σε ένα κόσμο όπου όλα είναι πιθανά, εθελοτυφλούμε όταν το τυχαίο μας συναντά, ειδικά όταν αυτό προκαλεί τεράστιες αλλαγές στη ζωή μας.
Εάν ένας τέτοιος κίνδυνος ήταν λογικά νοητός, δηλαδή ορατός, δε θα είχε συμβεί ποτέ. Εάν κάποιος σας έλεγε το 2008 ότι η κατάρρευση της Lehman Brothers θα δημιουργούσε μια κρίση χρέους στην Ευρώπη, τι θα του απαντούσατε; Είναι πολύ πιθανό αλλά οι μετρήσεις δεν δείχνουν κάτι τέτοιο. Αναζητούμε το νόημα στις αράδες των εφημερίδων, στους αριθμούς, στις μετρήσεις των δεικτών, στις τάσεις αντί να επικεντρωθούμε στις αποδεδειγμένα τεράστιες επιπτώσεις των τυχαίων γεγονότων στην ποιότητα της ζωής μας.
Οι μοιραίες συμπτώσεις
Το μόνο που έχουμε λοιπόν, είναι μια διαίσθηση για την έλευση κάποιας αλλαγής. Δεν είμαι σε θέση να προβλέψω προφητικά τι θα συμβεί τελικά. Είναι πιθανό να συμβεί κάποια από τις παραπάνω συμπτώσεις, την οποία δε γνωρίζω εκ των προτέρων. Ούτε κανένας μας. Όποιος δηλώνει ότι μπορεί να προβλέψει για εσάς, δεν είναι παρά άλλος ένας τσαρλατάνος. Όλες οι συμπτώσεις είναι πιθανές, αποτελούν μόνο μια ένδειξη και υποδηλώνουν απλά μια τάση των γεγονότων.
Όταν, όμως, ένας λαός βιώνει στο ρου της ιστορίας του συνεχώς περίεργες συμπτώσεις γεγονότων, τότε οι συμπτώσεις γίνονται ενδείξεις και υποδηλώνουν πως υπάρχουν συμπτώσεις που έχουν νόημα. Εφόσον η ανθρώπινη λογική διαθέτει μια εγγενής ικανότητα να δομεί νοήματα μεταξύ γεγονότων, τότε είναι πολύ πιθανό να βιώσουμε κάποιες συμπτώσεις στη ζωή μας που φαίνεται να έχουν νόημα. Η διαφορά είναι ότι εμείς τους προσδίδουμε το νόημα που θεωρούμε σε σχέση με το γνωστικό και ιδεολογικό μας πλαίσιο. Δεν διαθέτουν αυτές καθ’ αυτές κάποιο αυθύπαρκτο, συνωμοσιολογικό, θεόσταλτο νόημα. Γι’αυτό, οι μεγάλες αλλαγές και επαναστάσεις δεν έγιναν ποτέ από τύχη, αλλά από εκείνους που ανέσυραν τάσεις και ενδείξεις από πιθανές συμπτώσεις και δόμησαν ένα κοινό νόημα, ένα όραμα αλλαγής που καθοδήγησε τη δράση του λαού.
Η πλατεία ήταν γεμάτη
Συμφωνώ με την άποψη ότι τα παραπάνω θα ήταν καλύτερα να λέγονταν στο μικρόφωνο της πλατείας Ελευθερίας. Το πρώτο πράγμα που παρατήρησα όταν κατέβηκα για πρώτη φορά ήταν η ελευθερία του λόγου. Δεν ήταν ποτέ τόσο εύκολο να αποκτήσει δικαίωμα λόγου ο οποιοσδήποτε, ανεξαρτήτως της πολιτικής του άποψης, της κομματικής του ταυτότητας, της ηλικίας, της κοινωνικής του θέσης, της οικονομικής του επιφάνειας. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι δεν είχα ζήσει πρωτύτερα την αυθεντική εφαρμογή ενός προτύπου διαλεκτικής που εφαρμόστηκε σε μια από τις πιο λαμπρές στιγμές της ανθρώπινης ιστορίας, στην κλασσική εποχή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ο μονόδρομος λόγος ήταν η μοναδική εμπειρία διαλεκτικής που είχα γευθεί μέχρι σήμερα, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις μαζικές λαϊκές συνελεύσεις στην ίδια πλατεία του παπανδρεϊκού κινήματος του ’80 αλλά και τις τηλεοπτικές επιτροπές των ’90 και ’00, και αυτή δεν οδήγησε στην κατάκτηση της αλήθειας κατά την άποψή μου.
Η σύμπτωση αυτή με ενθάρρυνε έντονα να πιστέψω ότι είμαστε μπροστά σε μια τρομερή συγκυρία για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας, της οικονομίας, της ίδιας μας της ζωής. Ακόμη και μόνο η συλλογική ψυχοθεραπευτική μέθοδος της πλατείας, όπως χαρακτηρίστηκε από μερικούς ομιλητές και συμπολίτες, μπορεί να φανερώσει, κατά την άποψή μου, την αλήθεια γύρω μας και να ανατρέψει την ψυχολογία ολόκληρης της τοπικής κοινωνίας. Οφείλουμε να τα βρούμε με τον εαυτό μας, με τους γύρω μας, με τους γονείς μας. Από εκεί πρέπει να ξεκινήσουμε. Θετικότητα, όραμα και γέλιο. Ας πιστεύουν ότι το γέλιο μας είναι απολιτίκ. «Η απάντησή τους, το γέλιο των παιδιών μας» όπως εμπνευσμένα έχει γραφτεί στην πλατεία.
Ο συμβιβασμός των γενεών
Παν’απ’όλα, οφείλουμε να κάνουμε ένα κοινό γενναίο βήμα κατανόησης μεταξύ των γενεών. Είναι γεγονός ότι ο λαός μας να βιώνει από την απαρχή της ίδρυσης του ελληνικού κράτους συνεχώς περίεργες συμπτώσεις κρίσεων χρέους. Είναι, όμως, παράλογο οι μοιραίες αυτές συμπτώσεις να υποδηλώνουν ότι η γενιά που δεν κατάφερε να προνοήσει είναι καταδικαστέα. Δυστυχώς, η τύχη της γενιάς της μεταπολίτευσης καθορίστηκε από την γενιά της κατοχής, όπως την τύχη της γενιάς μας διάλεξε η γενιά της μεταπολίτευσης.
Κατ’εμέ, είναι ανώριμο η οργή και αγανάκτησή μας να στραφεί απαξιωτικά προς όλη τη γενιά της μεταπολίτευσης. Είμαι πεπεισμένος ότι η μεγαλύτερη μερίδα της γενιάς αυτής μόχθησε και κατάφερε αναμφίβολα αρκετά για τη δημοκρατία που εμείς απολαμβάνουμε. Ανάμεσά τους υπήρξαν άνθρωποι με όραμα. Ήθελαν να απαλλάξουν από τη συνείδησή τους και των παιδιών τους τα φοβικά σύνδρομα των ανελεύθερων δημοκρατιών, απολυταρχικών και κατοχικών καθεστώτων και εμφυλίων πολέμων. Ήθελαν να είναι πιο ελεύθεροι πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά. Αυτούς πρέπει να κατεβάσουμε στην πλατεία. Οι ασυνείδητοι, πατριδοκάπηλοι, βολεμένοι, απατεώνες και τυχοδιώκτες να απομονωθούν στη συνείδησή μας.
Η συνέπεια
Χρέος μας, λοιπόν, είναι να αυτοδιορθωθούμε απαλλάσσομενοι από κάποιες «διαστροφικές» συνήθειές μας. Προσωπικά, δε θα ανεχτώ πια τα διεφθαρμένα παιδιά οποιασδήποτε γενιάς με την ίδια αβάσταχτη ελαφρότητα που τα ανέχτηκαν οι έντιμοι παλαιότερων γενεών. Δε θα ανεχτώ πια τη διαλεκτική του καναπέ, της τηλεόρασης και του ωχαδερφισμού. Θα διαλέξω να θυσιάσω κάθε κεκτημένο μου στην πλατεία, στο δρόμο για να μπορώ να θεωρηθώ συνεπής με τον εαυτό μου και τα παιδιά μου. Για να με φροντίσει στο μέλλον ο νέος με την ίδια κατανόηση που εγώ, συνεπής, φρόντισα τη δική μου και τη δική του γενιά.
Η ευθύνη
Ευθύνη δεν είναι να στήνεις εξεταστικές επιτροπές, να λες «αυτός φταίει». Ευθύνη είναι να λες «εγώ μονάχος μου θα σώσω τη Γη. Αν δεν σωθεί εγώ θα φταίω»
.
Ευθύνη είναι να αναρωτηθείς που ήσουν όταν αγόραζαν σκάρτα υποβρύχια, όταν έμπαιναν οι Τούρκοι στα Ίμια, όταν υπέγραφαν το μνημόνιο, όταν μας έβαζαν στην ΟΝΕ, όταν παίρναμε επιδοτήσεις χωρίς να ξέρουμε τι να τις κάνουμε, όταν «πανωγράφαμε», όταν δηλώναμε λιγότερα, όταν δουλεύαμε στα μαύρα, όταν έπαιζαν μονόπολη Εκκλησία και Δημόσιο, όταν στήνονταν διαγωνισμοί, όταν έχουμε ένα τέτοιο ΒΟΑΚ κι ένα αεροδρόμιο της πλάκας, όταν δεν υπάρχει δημοτική βιβλιοθήκη και αρχαιολογικό μουσείο στην πόλη μας τα τελευταία 5 χρόνια, όταν, όταν, όταν.
Ευθύνη είναι αναρωτηθούν οι πνευματικοί άνθρωποι αυτού του τόπου γιατί δε βγαίνουν στις πλατείες. Γιατί δε διδάσκουν την αναζήτηση, την διαλλακτικότητα, τον ιδεαλισμό, το ήθος, την ευθύνη, τη συνέπεια στις πλατείες αλλά ζητούν ο κόσμος να ΤΟΛΜΗΣΕΙ να επωμιστεί το βάρος της ευθύνης μιας μάχης ιδεών κι αντιλήψεων που αυτοί φοβούνται να αναλάβουν. Γιατί φοβούνται ότι το σύστημα θα τους σπρώξει έξω από τα όρια αντί αυτοί να σπρώξουν τα όριά του λίγο προς τα έξω.
Η συναίνεση
Μια φοβική κοινωνία είναι μια κοινωνία με αλλοιωμένη αντίληψη. Μια κοινωνία με αδύναμες αισθήσεις, που δεν αφουγκράζονται τα σημεία των καιρών. Μια κοινωνία εσωστρεφής και ανασφαλής που φωνάζει για να ακουστούν οι φόβοι της και αναπόφευκτα σκεπάζει τις φωνές των άλλων. Σε μια δημοκρατία όλες οι φωνές πρέπει να ακούγονται. Όλοι πρέπει να συμμερίζονται τους φόβους των άλλων στο βαθμό που τους το επιτρέπει το ιδεολογικό και γνωστικό τους υπόβαθρο. Η άλλη άποψη δεν είναι διαφωνία ούτε αντιπαράθεση. Η πολυφωνία και η πολυσυλλεκτικότητα απόψεων είναι προαπαιτούμενα για τη συναίνεση. Πρέπει να μάθουμε πρώτα να ακούμε για να μάθουμε να κουβεντιάζουμε.
Άκου και έπειτα μίλησε. «Άσε το στόμα σου να βγάλει φωτιές». Έχεις ευθύνη για ολόκληρη τη γενιά σου και την γενιά των παιδιών σου. Οφείλεις να είσαι συνεπής με την εποχή σου. «Άσε το φόβο σου και γίνε ό,τι θες». Ήρθε η ώρα να αναμετρηθείς με το χρόνο σου. Να ξεπεράσεις τον εαυτό σου. Να διεκδικήσεις το χώρο που σου ανήκει. Να αφήσεις το στίγμα σου στην ιστορία. Να διαμορφώσεις το νόημα της ζωής σου. «Αυτό που θέλεις, θα το πάρεις. Είναι η σειρά σου…»
