Τέσσερις αποκρατικοποιήσεις το μήνα μέχρι το τέλος του έτους. Ορίστηκαν πρόεδροι και διευθύνοντες σύμβουλοι στο Ταμείο Δημόσιας Περιουσίας. Όλα έτοιμα για το μεγάλο παζάρι.
Είναι οι αποκρατικοποιήσεις πανάκεια; Θα αποδώσει η απελευθέρωση της οικονομίας στην άμβλυνση των οικονομικών ανισοτήτων; Συμβαδίζει η φιλελευθεροποίηση με τη δημοκρατία; Ερωτήματα επανηλειμένως διατυπωμένα. Παραδείγματα από χώρες όπως τη Χιλή, την Αργεντινή, τη Βολιβία, την Πολωνία να αποδεικνύουν εκ των πραγμάτων την αποτυχία διασύνδεσης της ιδιωτικοποίησης με την δημοκρατία, την κοινωνική ευημερία, την ισοκατανομή των πόρων, την οικολογική ισορροπία.
Εντούτοις, οφείλουμε να κατευνάσουμε το
θυμικό μας, που διαποτίζεται από τις κραυγαλέες συμπτώσεις της ιστορίας, με τη
λογική της τεκμηρίωσης, της απόδειξης, της επιστημονικότητας εφόσον φυσικά επιθυμούμε να φτάσουμε στην ψυχική αρμονία που θα μας επιτρέψει να καταλάβουμε και να διαχειριστούμε τις επιθυμίες μας με τέτοιο τρόπο ώστε να δομηθούν ή να επαναπροσδιοριστούν οι σχέσεις μας, οικονομικές και κοινωνικές, σε μια πιο δίκαιη βάση. Γιατί το
επιθυμητικό είναι το πιο άπληστο μέρος της ψυχής μας. Τάδε έφη Πλάτων.
Ας μελετήσουμε λοιπόν τη οικονομική φύση των δημοσίων αγαθών και εάν ο μηχανισμός της ψηφοφορίας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο κοινωνικής συναίνεσης επί των αποφάσεων αποκρατικοποιήσεων.
Δημόσια αγαθά
Τι χαρακτηρίζει ένα αγαθό ως δημόσιο; Ακολουθεί σαφής ορισμός:
«Ένα αγαθό είναι δημόσιο εάν, αφού παράγεται, δεν μπορεί ουδείς να αποκλειστεί από την ωφέλεια της παροχής του. Συνήθως, το δημόσιο αγαθό είναι και μη ανταγωνιστικό, δηλαδή η κατανάλωση επιπλέον μονάδων δεν έχει επιπλέον κόστος στην παραγωγή του».
Η ιδιότητα του
μη αποκλεισμού για τα δημόσια αγαθά της υγείας, της παιδείας, της εθνικής άμυνας, της ασφάλειας, της ύδρευσης κα είναι προφανής: εφόσον ένα κράτος προσφέρει δημόσια παιδεία σε όλους τους νέους, κάθε νέος απολαμβάνει του αγαθού αυτού είτε πληρώνει είτε όχι. Επίσης, εφόσον ένα κράτος αναλαμβάνει την παροχή δημόσιας ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στους πολίτες της, προσφέρει σε όλους τις ίδιες υπηρεσίες νοσηλείας είτε εισφέρουν πολύ είτε λιγότερο στο δημόσιο σύστημα υγείας. Είναι, λοιπόν, αδύνατο ή πολύ δαπανηρό να αποκλείσεις άτομα από τα οφέλη της παροχής κάποιων δημοσίων αγαθών που συνιστούν στην ευημερία του.
Η ιδιότητα της
μη ανταγωνιστικότητας για τα δημόσια αγαθά είναι λιγότερο προφανής. Σε μερικές περιπτώσεις, ο μη αποκλεισμός των δημόσιων αγαθών αίρεται όταν η ανταγωνιστικότητά τους μεταβάλλεται. Για παράδειγμα, σ’ ένα δημόσιο αυτοκινητόδρομο είναι προφανώς αδύνατο να αποκλειστεί η διέλευση των οχημάτων. Εφόσον το κράτος τον έχει ήδη κατασκευάσει, η χρήση του από ένα επιπλέον όχημα δεν είναι ανταγωνιστική αφού δεν απαιτεί επιπλέον χρήση πόρων και κατά συνέπεια, δεν υπάρχει επιπλέον κόστος. Εντούτοις, εάν ο αριθμός των διακινούμενων οχημάτων αυξηθεί και δημιουργηθεί κυκλοφοριακή επιβάρυνση στο δρόμο, το κράτος μπορεί να «αποκλείσει» οχήματα επιβάλλοντας διόδια έτσι ώστε να μην επιβαρυνθούν όλοι με το κοινωνικό κόστος παραγωγής επιπλέον αυτοκινητόδρομων που θα μειώσει ενδεχομένως την κατανάλωση κάποιου άλλου δημόσιου ή μη αγαθού όπως πχ του καθαρού αέρα ή των εδαφικών εκτάσεων που πρέπει να θυσιαστούν για να γίνουν νέοι αυτοκινητόδρομοι.
Ανισοκατανομή των δημόσιων αγαθών
Το παραπάνω παράδειγμα ήταν δεικτικό του γεγονότος ότι η ιδιότητα του μη αποκλεισμού των δημοσίων αγαθών δημιουργεί ένα πρόβλημα κατανομής των πόρων. Για παράδειγμα, το δικαίωμα στον καθαρό αέρα είναι καθολικό. Ο αέρας είναι ένα δημόσιο μη αποκλειστικό αγαθό. Οι μη καπνιστές έχουν το δικαίωμα να ζητούν καθαρό αέρα στο μπαρ που απολαμβάνουν το ποτό τους. Όμως, έχουν, επίσης, το δικαίωμα να θυσιάσουν μια ποσότητα καθαρού αέρα, έχοντας σαν αντάλλαγμα την κατάλληλη αποζημίωση. Εδώ, λοιπόν, προκύπτει το πρόβλημα της αναποτελεσματικότητας της κατανομής: πόσος καπνός θα πρέπει να επιτραπεί, πόση πρέπει να είναι η αποζημίωση κα.
Ο καπνός έχει σαφέστατα
αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις όχι μόνο στους καπνιστές, τους καταναλωτές του τσιγάρου αλλά και στους παρευρισκόμενους μη καπνιστές, τους μη εμπλεκόμενους στην κατανάλωση. Ενώ ο καπνός επιδρά ισόποσα σε όλους τους θιγόμενους θαμώνες ενός μπαρ, οι διαφορετικές προτιμήσεις αλλά κι η άνιση κατανομή των εισοδημάτων ανάμεσα στους καπνιστές και μη, επηρεάζουν τη διαδικασία διαβούλευσης, διαπραγμάτευσης και συμφωνίας για την αποτελεσματική κατανομή του δημόσιου αγαθού του καθαρού αέρα. Αυτό δηλώνει ότι οι αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις του καπνού δεν εξαλείφονται και ο μηχανισμός της αγοράς αδυνατεί να κατανείμει αποτελεσματικά τον καθαρό αέρα γιατί δεν μπορούν καθοριστούν επακριβώς δικαιώματα ιδιοκτησίας του καθενός στο δημόσιο αγαθό του καθαρού αέρα.
Θέλουμε δημόσια αγαθά;
Προφανώς δεν είναι δυνατόν να αγοράσει ο καθένας από εμάς διαφορετική ποσότητα παιδείας. Πρέπει, λοιπόν, με κάποιο τρόπο να ληφθεί μια απόφαση για την κοινή ποσότητα που μας ικανοποιεί συνολικά. Πότε συμφέρει τον καθένα από εμάς να αγοράσουμε από κοινού ένα δημόσιο αγαθό; Όταν φυσικά το κόστος της συνεισφοράς μας είναι ίσο ή μικρότερο από το ποσό που είμαστε πρόθυμοι να πληρώσουμε. Άρα, η συνολική δαπάνη του δημοσίου αγαθού είναι ίση ή μικρότερη από τη συνολική δαπάνη που είμαστε όλοι πρόθυμοι να πληρώσουμε.
Είμαστε, λοιπόν, πρόθυμοι να αγοράσουμε από κοινού τα δημόσια αγαθά προκειμένου να μην ιδιωτικοποιηθούν; Είμαστε πρόθυμοι να αποκλειστούμε, μερικοί από εμάς, από δημόσια αγαθά, όπως οι δρόμοι, τα λιμάνια, τα λεωφορεία, τα αεροδρόμια, που δεν είναι δυνατόν να είναι αποκλειστικά; Πόσο μας κοστίζει εν τέλει να διατηρήσουμε την παιδεία μας δωρεάν; Πόσο μας κοστίζει να διατηρήσουμε το ποσοστό του δημοσίου στους αυτοκινητόδρομους, τα αεροδρόμια, τα λιμάνια, το φάσμα συχνοτήτων (!!), το δίκτυο του ΟΤΕ, τη ΔΕΗ;
Συναίνεση
Ίσως να μην είναι τόσο δύσκολο πια να υπολογιστεί η συνεισφορά του καθενός μας στη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα κάποιων αγαθών επειδή δεν είναι δυνατόν να αποκλειστούν. Είναι, όμως, σχεδόν αδύνατον να επιτευχθεί συμφωνία ανάμεσα σε όλους εμάς για το μέγεθος (επίπεδο ποιότητας) του δημοσίου αγαθού σε σχέση με το σχήμα πληρωμής με το οποίο θα βελτιώνει ο καθένας ατομικά τη θέση του με την ύπαρξη δημόσιου αγαθού.
Ο σημαντικότερος παράγοντας που συμβάλλει στη δυσκολία συναίνεσης είναι η
κατανομή του εισοδήματος ανάμεσα σε όλους εμάς. Κάποιοι από εμάς μπορούν να συμβάλλουν περισσότερα, άλλοι λιγότερα από το αναλογούν κόστος της συνεισφοράς τους στη διατήρηση του δημοσίου αγαθού. Η διαπραγμάτευση και συμφωνία μεταξύ όλων μας είναι αδύνατη μέσα από το μηχανισμό της αγοράς. Απαιτούνται, λοιπόν, διαφορετικοί κοινωνικοί θεσμοί για τη συναίνεση.
Ψηφοφορία
Η αξία (ή καθαρή ωφέλεια) που απολαμβάνει ο καθένας από τα διάφορα επίπεδα δαπάνης του δημοσίου αγαθού εξαρτάται από το κόστος της συνεισφοράς του καθενός. Όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα δαπάνης, τόσο μεγαλύτερη είναι η συνεισφορά μας σε μορφή φόρου. Εν γένει, η ωφέλεια αυτή αυξάνει λόγω των πλεονεκτημάτων που απορρέουν από τα δημόσια αγαθά αλλά μετά από ένα επίπεδο δαπάνης σταδιακά μειώνεται λόγω του υψηλού κόστους παροχής τους.
Ένας κοινωνικός θεσμός που θα οδηγούσε στη συναίνεση μιας ολόκληρης κοινωνίας στο επιθυμητό επίπεδο δαπάνης ενός δημοσίου αγαθού είναι το
σύστημα της ψηφοφορίας. Η ψηφοφορία μεταξύ πολλαπλών επιπέδων δαπάνης δημοσίου αγαθού θα οδηγούσε στην πλέον προτιμώμενη, τη μέση δαπάνη για την οποία ο καθένας από εμάς απολαμβάνει την μέση ποιότητα δημόσιου αγαθού στο αναλογούν κόστος της συνεισφοράς του που δεν ξεπερνά την προθυμία του να πληρώσει.
Η παροχή μέσης δαπάνης σημαίνει ότι μια μερίδα του πληθυσμού πληρώνει περισσότερο από αυτό που λαμβάνει ως δημόσιο αγαθό και μια άλλη μερίδα λιγότερο. Η ψηφοφορία δεν ξεπερνά το πρόβλημα της ανισοκατανομής των δημοσίων αγαθών αλλά αντικατοπτρίζει μια μέση αντιπροσωπευτική (κάποιες φορές και μη αντιπροσωπευτική γιατί κάποιοι θα είχαν πολιτικό κίνητρο να επηρεάσουν το αποτέλεσμα) συμπεριφορά που φανερώνει τις προτιμήσεις για το επίπεδο εισοδήματος που είναι πρόθυμο να καταβάλλει κατά μέσο όρο η κοινωνία στη διατήρηση ή όχι ενός δημοσίου αγαθού σε σχέση με το ελάχιστο επίπεδο ποιότητας των παρεχόμενων δημόσιων υπηρεσιών.
Βιβλιογραφία:
- Hal Varian, «Μικροοικονομική: Μια Σύγχρονη Προσέγγιση», 2006.
- W. Nicholson, «Μικροοικονομική Θεωρία, Βασικές αρχές και προεκτάσεις», 1998
Μισθωτή εργασία - κεφάλαιο
