Μια ομότιμη δημοκρατία αναδύεται

Υπάρχει τιμή σε ο,τιδήποτε μας περιβάλλει; Σκεφτείτε ένας άνθρωπος, μια επιχείρηση, ένα κράτος να επινοήσει περίτεχνα κάπου, κάπως, κάποτε ένα νομικό δικαίωμα που να προστατεύει την περιβαλλοντική του περιουσία, με τον ίδιο τρόπο που διεκδικώ εγώ, ως συντάκτης αυτού του άρθρου, την πνευματική του ιδιοκτησία. Μπορεί να απειλήσει τη ζωή μου λέγοντας «μου ανήκει αυτός ο αέρας που αναπνέεις»;

Σκεφτείτε τη συμπεριφορά σας στο διαδίκτυο: η κάθε σας λέξη, κάθε κωδικοποιημένο μήνυμα που τοποθετείτε σε κάποιο site κοινωνικής δικτύωσης ή σε κάποιο έργο «ανοικτού κώδικα», είτε είστε ένας απλός χρήστης είτε ένας έμπειρος προγραμματιστής, συμπληρώνει κάθε στιγμή ένα τεράστιο κοινό «παζλ». Μια απλή πληροφορία, η εξειδικευμένη γνώση, ένα συναίσθημα που μοιράζεται, μια διαχρονική αξία, η νέα αντίληψη, η καινοτόμος ιδέα, μια αιώνια αγωνία σας γίνεται αναπόφευκτα κομμάτι της δημόσιας σφαίρας του διαδικτύου αφότου φύγει από το μυαλό, την ψυχή, την καρδιά σας.

Η επανεφεύρεση του συλλογικού

Συχνά διακατεχόμαστε από την ψευδαίσθηση ότι οι πραγματικές αλλαγές πρέπει να είναι βίαιες. Η επανάσταση, που συνεπάγεται τον αποκεφαλισμό ανθρώπων, είναι αναπόφευκτη για την επιβολή μιας ριζικής αλλαγής. Όμως, η πραγματική πρόκληση για μια δημοκρατική κοινωνία είναι η αναγέννησή της μέσα από την κατανόηση και τον διάλογο όλων των αλλαγών που βιώνει. Αξίες που απωθούμε σε μια εποχή όπου βιώνει έντονo ατομικισμό και ισχυρό ανταγωνισμό, όπως οι αξίες του διαλόγου, της συναίνεσης, της συνεργασίας, θα μας οδηγήσουν στο επόμενο πλαίσιο συνεκτικότητας ως κοινωνία.

Δυστυχώς, η ιδιοκτησία δε δημιουργεί αξία και παρακμάζει όταν δεν συνυπάρχει με άλλες αρχές αλλά τις εξολοθρεύει ή τις αφομοιώνει. Αυτό γίνεται πιο πρόδηλο από ποτέ σήμερα που η παγκόσμια πολιτική βούληση εμφανίζεται να υποστηρίζει περισσότερο τα αιτήματα των ιδιωτικών συμφερόντων από αυτά των λαών. Η οικονομία της αγοράς μας οδηγεί σε έναν ανελέητο κερδοσκοπικό ατομικισμό όπου η προάσπιση ή /και επανεφεύρεση του συλλογικού είναι περισσότερο από ποτέ μια καθολική ανθρωπιστική ανάγκη.

Εύκολα διερωτάται κανείς: η επανεφεύρεση αυτή σηματοδοτεί το τέλος της ιδιοκτησίας και την έλευση μιας ακόμη μορφής κοινοκτημοσύνης σοβιετικού τύπου; Το ερώτημα είναι ρητορικό καθώς, υπό τις παρούσες συνθήκες, έχει αποφασιστεί εκ των πραγμάτων ότι θα παραχωρήσουμε στην ιδιοκτησία ενός ιδιώτη τα δημόσια αγαθά, όπως την υγεία ή την παιδεία μας. Η απάντηση, σίγουρα, απαιτεί κάτι παραπάνω από τη δημιουργία ενός άλλου κρατικού ταμείου για την παιδεία, την υγεία, την ανάπτυξη. Απαιτεί μια αλλαγή στον τρόπο σκέψης.

Αναλογιστείτε, λοιπόν, ότι δεν υπάρχει κρατική ή ιδιωτική υγεία που να μη νοσεί ανά τον κόσμο όταν η διατροφή που τη συντηρεί έχει παψει να είναι θρεπτική. Πως έχουμε την απαίτηση οι ιδιώτες παραγωγοί να μη κερδίζουν εντατικοποιώντας την παραγωγή τους και αναπόφευκτα αλλοιώντας τις θρεπτικές ιδιότητες των πρώτων υλών τους όταν οι διατροφικές μας ανάγκες συνεχώς αυξάνονται και τυποποιούνται. Πως η ιδιωτική τροφική βιομηχανία θα καταφέρει να «ταϊσει» τόσα στόματα χωρίς να μεταλλάξει την ποιότητα της όταν οι φυσικοί μας πόροι συνεχώς μειώνονται.

Επίσης, υπάρχει βιώσιμος ασφαλιστικός οργανισμός ανά τον κόσμο όταν η υγεία νοσεί; Οι κοινωνίες μας γηράσκουν και το κόστος της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψής μας ολοένα αυξάνεται. Γιατί να χρυσοπληρώνουμε τα αγαθά της υγείας και ασφάλισης εξαιτίας κάποιας «κοινωνικής» συνθήκης σε ένα κράτος «πρόνοιας», το οποίο αδυνατεί να τα προασπίσει αλλά τα εκθέτει συνεχώς στο έλεος μαύρων τρυπών και κρίσεων; Αν, όμως, απερίσκεπτα παραδώσω την υγεία μου στην ιδιοκτησία ενός ιδιώτη, θα σεβαστεί τη ζωή μου όταν η εγχείρηση αφαίρεσης του όγκου που απέκτησα λόγω της κακής διατροφής μου, είναι πολυδάπανη και μη συμφέρουσα;

Κι ερωτώ ρητορικά: σε ποιο βαθμό μπορούμε να αναγεννήσουμε την κοινωνία μας και να φτάσουμε συλλογικά σε μια νέα κοινωνική συναίνεση χωρίς την παρέμβαση κάποιας κυβέρνησης ή την παράδοσή της στην ελεύθερη αγορά;  Σε ποιο βαθμό μπορούμε, για παράδειγμα, να διαφυλάξουμε ένα δημόσιο αγαθό, την υγεία μας, απλά και μόνο καλλιεργώντας μια κοινή νοοτροπία που να παράγει και να καταναλώνει όσο και ό,τι χρειάζεται ενώ παράλληλα να διασφαλίζει την αφθονία των φυσικών πόρων, διατηρώντας και ενισχύοντας το θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα της πρόσβασης σε ασφαλή και θρεπτική τροφή για όλους;

Η ομότιμη ιδιοκτησία

Η διάκριση δημόσιου και ιδιωτικού χώρου αποτελεί πλέον μια απλουστευμένη περιγραφή της σύγχρονης κοινωνίας. Ανάμεσα στο δημόσιο και ιδιωτικό, αναδύονται συνεχώς νέα είδη άμεσης (wiki) και διανεμημένης συλλογικότητας, όπως ηλεκτρονικές δημοπρασίες, ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, blogs και ιστοσελίδες με βίντεο ροής (streaming video), διαμορφώνοντας τις κοινωνικές μας σχέσεις, οικονομικές και μη. Εφόσον κάθε ιδέα συγχώνευσης του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου είναι εξίσου ακατάλληλη, οι νέες μορφές συλλογικότητας οφείλουν να μετασχηματιστούν θεσμικά κάπου ανάμεσα στη γκρίζα ζώνη του δημόσιου/ιδιωτικού χώρου.

Σ’αυτή τη γκρίζα ζώνη, αναδύεται η έννοια της ομότιμης ιδιοκτησίας. Η ομότιμη ιδιοκτησία δεν είναι ούτε ιδιωτική, ούτε κρατική. Ανήκει σε όλους ανεξαιρέτως. Δεν ανήκει σε κανένα σύστημα, καπιταλιστικό, σοσιαλιστικό, αλλά στους ανθρώπους. Είναι η προϋπόθεση για την ύπαρξή μας ως όντα βιολογικά, κοινωνικά, πολιτισμικά. Όλοι έχουν ίσο μερίδιο σ’αυτή, τόσο εμείς όσο κι απόγονοί μας. Η επιβίωσή τους καθώς και η ποιότητα της ζωής τους καθορίζεται από τις σημερινές μας ενέργειες.

Τα αυθόρμητα κινήματα πολιτών δίνουν ένα τέτοιο παράδειγμα συλλογικών ενεργειών που επιδιώκουν να θεσπίσουν ανεξάρτητες διαδικασίες ή αυτόνομους μηχανισμούς διαμόρφωσης κανόνων στην κοινωνία των πολιτών, διαφορετικές από τις διαδικασίες ιδιωτικού δικαίου ή κεντρικής πολιτικής ρύθμισης. Τα κινήματα αυτά, όπως οι «Πολίτες για τη Βικελαία», οι Minoistas ή οι Critical Mass, αποτελούν μια κυρίαρχη πρόκληση για την ιδιωτική νομοθεσία σήμερα. Να τα θεσμοθετήσει ως κοινωνικούς χώρους - δίκτυα συλλογικής δράσης, μορφής είτε οικονομικής είτε μη οικονομικής, με συγκεκριμένους κώδικες πρακτικής, με αυτόνομη και επίπεδη οργάνωση με σκοπό να προασπίζουν την ομοτιμία των αγαθών της ιατρικής φροντίδας, της εκπαίδευσης, της έρευνας, της τέχνης, των μέσων επικοινωνίας.

Έτσι, η ιδιωτική πρωτοβουλία θα ελέγχει, θα διαχειρίζεται και θα αναπτύσσει τα κοινά αγαθά, μείωνοντας τις ανισότητες και βελτίωνοντας την ποιότητα ζωής της συλλογικά. Όσο πιο ελεύθεροι και προσβάσιμοι γίνονται οι φυσικοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί πόροι, η δημόσια σφαίρα θα τροφοδοτείται με νέους πόρους σε μια διαρκή ανανέωση. Η ατομική επιβίωση θα αξιολογείται στην διατήρηση της αφθονίας, όχι της ανεπάρκειας των πόρων, με τον ίδιο τρόπο που ο αέρας παραμένει ελεύθερος ώστε να διατηρούνται όλοι στη ζωή. Σε έναν κόσμο που η αφθονία είναι το κριτήριο, το κίνητρο της επιβίωσης είναι η εξέλιξη, όχι το κέρδος .

Πηγές (η-περιοδικό www.re-public.gr) και άλλα ενδιαφέροντα άρθρα: 

• Gunther Teubner – Η διχοτομία ιδιωτικού/δημόσιου: Μετά την κριτική;
• David Bollier – Τα commons (κοινά αγαθά) και η αναδυόμενη δημοκρατία
• Douglas Rushkoff – Commons: Δημιουργώντας ένα εναλλακτικό σύστημα αξιών
• Michel Βauwens – Ομότιμη παραγωγή, ομότιμη διακυβέρνηση, ομότιμη ιδιοκτησία
• Πρόδρομος Τσιαβός – Επαναπροσδιορίζοντας την προστασία: Αυτονομία, κοινή περιουσία και το ανείπωτο έπος του copyright
• Nathan Young – Επιστροφή στα commons; Γιατί το περιβάλλον έχει (ακόμη) σημασία για τη δημοκρατική θεωρία
• Βασίλης Κωστάκης – H σφαίρα των Κοινών και το καθολικό εισόδημα

Ο χαμένος τα παίρνει όλα...

Debtocracy by BitsnBytes

Ανδρείκελα, στης Μοίρας τα τυφλά δυο χέρια*

Η πιο αξιόλογη επαναστατική φιλοδοξία είναι να δω τον άνθρωπο απελευθερωμένο από την αλλοτρίωσή του.
Τσε Γκεβάρα

Οι εξεγέρσεις στην Ελλάδα και Αίγυπτο αποτελούν αναντίρρητα γνήσιες παλλαϊκές εξεγέρσεις ιστορικής αναφοράς. Το ιστορικό νόημά τους κρύβεται στο ύψος της κλίμακας και το εύρος της έκτασης της εκδηλωμένης αγανάκτησης όλων των σύγχρονων κοινωνιών, Ανατολής και Δύσης, και της απαίτησης να εκδημοκρατιστεί το παρακμάζον πολιτικό και οικονομικό τους περιβάλλον.

Τα «αντισυμβατικά» μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας (φόρα, κοινωνικά δίκτυα και ιστολόγια) αποτέλεσαν και συνεχίζουν να αποτελούν καθοριστικά εργαλεία για τον απαραίτητο διάλογο και τη διαβούλευση εναλλακτικών απόψεων και ιδεών αλλά και την εξάπλωση συλλογικών δράσεων προς την εκπλήρωση του λαϊκού αιτήματος, του δημοκρατικού μετασχηματισμού. Την ίδια στιγμή, τα συμβατικά μέσα ενημέρωσης, στην πλειοψηφία τους, συνεχίζουν να εδραιώνουν, με τεράστια ανευθυνότητα μπροστά στην ιστορική αυτή συγκυρία, το φόβο. Από το φόβο της τρομοκρατίας μετά την επίθεση στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης το 2001, περάσαμε στο φόβο της χρεοκοπίας με όχημα το ελληνικό δημόσιο χρέος. Στα επόμενα χρόνια, η λέξη χρεοκρατία (debtocracy) θα γεμίζει αναπόφευκτα τις καθημερινές μας συζητήσεις και προβληματισμούς.

Το σύγχρονο πνεύμα της εποχής πίστεψε μάταια ότι ο πλουραλισμός του διαδικτύου θα αντιστάθμιζε την κατευθυνόμενη λαγνεία του τρόμου και του χρέους, που τα συμβατικά ΜΜΕ υιοθέτησαν άκριτα, και θα επέτρεπε σε πολιτικά σκεπτόμενες κοινωνίες να ελέγξουν απούσες ή δυσλειτουργικές δημοκρατίες τους.

Στο βωμό του κέρδους

Πολιτική δίχως φόβο, τρόμο, ανασφάλεια δεν εδραιώνεται εύκολα. Ακόμη κι η θρησκευτική πίστη έχει εδραιωθεί στον ρου των αιώνων μονάχα μέσα από το φόβο. Στη Μέση Ανατολή, ευδοκιμούν ακόμη θεοκρατικά  καθεστώτα ενάντια στα οποία στρέφονται αθώα παιδιά Ευαγγελιστών που μεταμορφώνονται σε «ιερούς» στρατιώτες μέσα από την άσκηση διαρκούς ψυχολογικής βίας και φόβου για να οδηγήσουν τις ΗΠΑ σε ένδοξους ιερούς πολέμους, όπως μας διαφωτίζει το ντοκιμαντέρ Jesus Camp (2006). Πόλεμοι που βαφτίζονται από τα συμβατικά ΜΜΕ ιεροί, για την ασφάλεια από τη διεθνή τρομοκρατία και την εδραίωση της «δημοκρατίας» στις χώρες αυτές. Για να συνεχίζουν οι ευτραφείς και υπνωτισμένοι πολίτες των ανεπτυγμένων και πολιτισμένων κοινωνιών της υπερεπάρκειας να καταναλώνουν, να ικανοποιούν όλο και περισσότερες άχρηστες επιθυμίες τους εκμεταλλευόμενοι τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους φτωχότερων χωρών.

Την ίδια στιγμή, λοιπόν, που η ζωή μας πλαισιώνεται σε κάθε έκφανσή της από μια λαγνεία τρόμου, φόβου και ανασφάλειας, η καθημερινότητά μας γαρνίρεται με μηνύματα αλόγιστης κατανάλωσης από τα συμβατικά ΜΜΕ έτσι ώστε να μη καταφέρουμε ποτέ να ξεφύγουμε από μια μη αναστρέψιμη επιδημία επιθυμιών. Υπάρχουν ευτυχώς προϊόντα για να καλύψουν την ανάγκη του καθενός να ζήσει, να κλάψει, να σκεφτεί, να ερωτευτεί, να μαλώσει, να χαρεί, να επικοινωνήσει, να ευτυχήσει. Η χυδαιότητα με την οποία τυποποιούνται ανθρώπινα αισθήματα στοργής, χαράς, ευτυχίας, αρμονίας, αγάπης στις συσκευασίες μιας τηλεπικοινωνιακής σύνδεσης, μιας σοκολάτας, μιας κρέμας προσώπου, ενός αναψυκτικού περισσεύει. Ενώ είναι πασιφανές ότι η καλλιέργεια όλο και περισσότερων επιθυμιών γίνεται μονάχα στο βωμό του κέρδους, η κοινή γνώμη βιώνει ξεκάθαρα μια κατάσταση καθολικής υποταγής, ψυχικής, πνευματικής και συναισθηματικής.

Είναι, λοιπόν, τέτοια η δύναμη του κέρδους που υποτάσσει οτιδήποτε ανθρώπινο εντός αυτού που είναι εντεταλμένος στην υπηρεσία του. Υπάρχουν ανδρείκελα γύρω μας, άνθρωποι  χωρίς ψυχή, χωρίς καρδιά που εργάζονται ως μοναδικό στόχο την αύξηση του κέρδους. Κάποιοι από αυτούς καλούνται ως «οικονομικοί δολοφόνοι», όπως μας διαφωτίζει το βραβευμένο ντικιμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου βασισμένο στο ομότιτλο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τζον Πέρκινς. Είναι υπάλληλοι μυστικών υπηρεσιών κυρίαρχων κρατών με καθήκοντα να εκβιάζουν κυβερνήσεις αδύναμων χωρών, να σκοτώνουν πολιτικά πρόσωπα που αντιτίθενται στις επιθυμίες τους και να ορίζουν τη ζωή των συνανθρώπων τους όπως το επιθυμούν τα συμφέροντα κάποιων τραπεζικών ομίλων και πολυεθνικών εταιριών. Κι όμως φαινομενικά ζουν όπως όλοι εμείς, οδηγούν καθημερινά για τις δουλειές τους, επιστρέφουν στο σπίτι τους το βράδυ ταλαιπωρημένοι, στην οικογένειά τους, απολαμβάνουν το παιχνίδι με τα παιδιά τους, γελούν με το αστείο ενός φίλου,  συζητούν τα εργασιακά τους προβλήματα (τι ειρωνεία;;!!).

Είναι τραγική η ειρωνεία να είμαστε εμείς αυτή η αδύναμη χώρα στο έλεος μιας αδηφάγου μυστικής λέσχης συμφερόντων. Μιας διεθνούς σκευωρίας που εκμαυλίζει πολιτικούς και κυβερνήσεις, ανεξάρτητα από τη θέλησή τους ή όχι να συμμετάσχουν ενεργά σ’αυτό το παιχνίδι κερδοσκοπίας. Γι’ αυτούς ούτε η ειρήνη δεν είναι συμφέρουσα. Ιδιώτες κατασκευαστές πολεμικών συστημάτων διαφθείρουν τους πολιτικούς και τις κυβερνήσεις μας για να πουλήσουν «πόλεμο». Ακόμη τώρα που βρισκόμαστε στο χείλος της χρεοκοπίας, Γαλλία και Γερμανία μας «σπρώχνουν» αμυντικά συστήματα. Συμμετέχουν ακόμη και σε επαίσχυντα παιχνίδια στοιχηματίζοντας πάνω στη χρεοκοπία της οικονομίας μας και κερδοσκοπώντας μέσα από μηχανισμούς αμφιλεγόμενης αλληλεγγύης. Δε χορταίνουν ποτέ. Απαιτούν ακόμη την εκποίηση της κρατικής μας περιουσίας παράνομα και εκβιαστικά αποκλειστικά για ίδιον όφελος. «Γιατί τέτοια μαρτυρική τιμωρία» ενδεχομένως να αναρωτηθεί κάποιος ιστορικός τον επόμενο αιώνα. «Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη» θα αναστέναζε ο Σεφέρης…

Ένα παράλογο γιατί

Το δείλι της μαρτυρικής καθημερινότητας κάθε πολίτη αυτής της ανελεύθερης χώρας γεννά στη σκέψη του ένα τεράστιο ΓΙΑΤΙ. Γιατί είμαι καταδικασμένος, ως ένας σύγχρονος Σίσυφος, να κυλάω σε όλη μου τη ζωή το βράχο του χρέους μου ως την κορυφή του βουνού όπου πρέπει σαδιστικά να παρακολουθήσω στο θέαμα της κατρακύλας του τη ζωή μου να καταστρέφεται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα; Ποιος ο λόγος; Γιατί να ανεχθώ μια τέτοια μαρτυρική ζωή αν και μόνο αν ο λόγος που με τιμωρούν οι «Θεοί» αυτού του κόσμου είναι γιατί ήθελα μονάχα να ΖΗΣΩ λέφτερος;

Ποια είναι η ελευθερία μέσα σ’ αυτό τον κυκεώνα επιθυμιών και φόβων; Είναι τόσο παράλογο πόσο σιωπηρά δεχόμαστε τη ζωή που μας έχουν ορίσει να ζήσουμε. Που είναι η αυτοδιάθεση όταν πορευόμαστε υπό την ηγεσία της κοινής γνώμης; Τρομάζω «για όλα αυτά που θα γίνουν για μένα χωρίς εμένα» πιο πολύ από ποτέ.

Είναι τόσο οξύμωρο να γνωρίζεις, να έχεις συνείδηση του κόσμου στον οποίο ζεις, να έχεις επιλέξει τη ζωή που επιθυμούσες πραγματικά, όχι αυτή που σου πακετάρει η κάθε τάξη πραγμάτων ανά εποχή ως υποκατάστατο, και να σου «επιτρέπεται» να βιώνεις την αλήθεια της ζωής, όχι στο δρόμο, στη δουλειά σου, στο σπίτι σου, στο φυσικό σου χώρο, αλλά μόνο σε ένα «μάτριξ», σε ένα ψηφιακό κόσμο  που κατασκευάσαμε για να ξεφύγουμε από αυτό το παράλογο του φυσικού μας χώρου.

Έχω πάρει ήδη τη θέση μου μέσα σ’αυτόν το φυσικό χώρο και γίνομαι μέρος μιας ιστορίας που διαγράφεται για εμένα χωρίς εμένα. Βρίσκω αντιμέτωπο το χρόνο για πρώτη φορά και έχω ευθύνη γι’αυτά που θα γίνουν από εδώ και στο εξής. Έχω ευθύνη για το παράλογο που βιώνω. Έχω ευθύνη για αυτόν που θα γυρίσει στην ύστερη ηλικία μου να με κοιτάξει με το ειλικρινές βλέμμα θυμού και οργής. Θέλω να έχω ένα πραγματικό γιατί να μοιραστώ μαζί του. Γιατί είμαι ανδρείκελο…


*Στίχος από το ποίημα «Ανδρείκελα» του Κ. Καρυωτάκη